Kleine kritiek op het conservatisme

Kleine kritiek op het conservatisme
29/07/2023 Karel Beckman

Ik heb grote bewondering voor mensen die precies weten hoe de wereld in elkaar zit. Die bijvoorbeeld zeker weten wie er allemaal wel en niet tot de wereldregering van het World Economic Forum behoren (Poetin? Trump?). Er zijn ook mensen die precies weten hoe de geschiedenis in elkaar zit en waarom het zo’n puinhoop is in de wereld. Ik vind het knap.

Toegegeven, we hebben iets van een visie op de geschiedenis nodig, een verhaal dat ons vertelt hoe we hier zijn gekomen, en waar we naartoe gaan of willen. Heb je dat niet, dan waai je met alle winden mee (en ligt er hooguit een baantje voor je in het verschiet als premier van Nederland of zo). Maar we moeten wel een beetje oppassen, vind ik, dat we ons niet verliezen in al te grove generalisaties.

Op dit moment winnen conservatieve ideeën weer aan populariteit. FVD bijvoorbeeld laat bij monde van Thierry Baudet een redelijk onversneden conservatief geluid horen, dat veel weerklank vindt. Ook wel bij mij, maar ik heb er tegelijk kanttekeningen bij.

Kort door de bocht geloven conservatieven dat alle problemen zijn begonnen met de Verlichting. Nee, niet die van Philips, maar die uit de 18e eeuw. Toen is het materialistisch, reductionistisch denken begonnen waardoor onze samenleving uiteindelijk ten prooi is gevallen aan eenzaamheid, atomisering, innerlijke leegte, moderne kunst en decadente seks. In deze visie zijn Marxisme (en cultuurmarxisme), met zijn gelijkheidsstreven en maakbaarheidsgeloof, het goddeloze fascisme/Nazisme met zijn holocaust en concentratiekampen, en het materialistische vrije-markt-kapitalisme allemaal kwalijke producten van de Verlichting.

Volgens conservatieven moeten we dan ook, als we de beschaving willen redden, terugkeren naar traditionele waarden: gezin, familie, religie, monogamie (vermoed ik?), spiritualiteit, gemeenschapsgevoel. En naar de natiestaat, hoewel die in Europa pas echt tot bloei kwam na de Verlichting, in de 19e eeuw.

Ik kan dit volgen, maar heb er ook bedenkingen bij. Het probleem is dat er wordt gewapperd met gigantische abstracties. Een begrip als ‘de Verlichting’ verwijst wel naar iets in de realiteit, maar tegelijkertijd kun je er alle kanten mee op. Net als met een begrip als ‘de Middeleeuwen’. Er kwamen nieuwe manieren van denken op, ja, in de 18e eeuw. Maar hoe bepalend die zijn geweest voor de tijd daarna?

Conservatieven hebben de neiging om alles wat na de Verlichting is gebeurd, over één kam te scheren, maar je kunt met net zoveel recht collectivistische ideologieën als Marxisme/communisme en fascisme/Nazisme beschouwen als een reactie op de Verlichting. Zo zagen zeker de fascistische denkers het in ieder geval zelf wel. De totalitaire staten uit de 20e eeuw kun je dan verklaren als een product van het irrationele anti-Verlichtingsdenken.

Ik vind zo’n interpretatie minstens zo aannemelijk. Tenslotte kwam het idee van de individuele rechten van de mens tot bloei in de Verlichting en keerden Verlichtingsdenkers zich tegen de onderdrukking van de absolute monarchieën uit die tijd. Het kolonialistisch, nationalistisch imperialisme dat Europa in zijn greep kreeg in de 19e eeuw volgt ook niet echt uit het Verlichtingsdenken.

Sociaal gezien is ook niet alles slechter geworden sinds de Verlichting. Ik denk dat we gemeenschapsgevoel en zingeving missen op dit moment. Ik vind het naïef om te denken dat alles altijd beter wordt. Maar valse nostalgie is ook een valkuil. ‘Gemeenschapsgevoel’ en familiebanden zijn mooi, maar ze kunnen, net als religie, even goed knellend zijn. Onderdrukking, vernedering en misbruik komen net zo goed voor in ‘traditionele’ als in ‘liberale’ samenlevingen. Vóór de Verlichting had je al redelijk wat oorlog, geweld, horigheid en hongeropstanden. In Europa zwierven grote groepen ontheemden, paupers en criminelen rond die nergens ‘bij hoorden’. Zo ‘inclusief’ waren die Middeleeuwen nou ook weer niet. De Industriële Revolutie, die deel uitmaakte van de Verlichting, had zijn negatieve kanten, maar heeft het gepeupel wel uit de diepe armoede gehaald waar ze tot die tijd toe waren veroordeeld.

Dat is althans hoe ik ‘de geschiedenis’ lees, maar ik maak me nu net zo goed schuldig aan onbewijsbare speculaties natuurlijk.

De vraag waar het om draait, denk ik, is in hoeverre we mensen, met name jongeren, kunnen inspireren met een beroep op traditionalisme. Persoonlijk denk ik dat het goed is om te streven naar het herstel van bepaalde traditionele waarden. Maar we moeten ook vooruit blijven kijken.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in De Andere Krant. Volg mij en vele andere vrijheidslievende auteurs en columnisten door een abonnement te nemen. www.deanderekrant.nl

0 Reacties

Laat een reactie achter

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

*