Agatha Christie schijnt na de Bijbel de meest verkochte auteur aller tijden te zijn, dus de sensitivity readers zullen binnenkort wel aan het Heilige Boek beginnen. Ik wens ze veel succes!
Ik moet ruiterlijk bekennen dat ik een onverbeterlijke Agatha Christie fan ben. Ik bezit al haar 66 romans en 15 short-story collecties. En ik kan u zeggen – wat voor de moderne lezer ontregelend is aan haar wereld is niet die paar toevallige referenties aan Joden of negers, maar … de alomtegenwoordigheid van bedienend personeel. Ik blijf me daar altijd over verbazen als ik haar boeken lees.
‘De butler’ is natuurlijk een bekend personage, maar die was hoofd van een verbijsterende verzameling aan huispersoneel die de landhuizen bevolkten waar veel van de intriges plaatsvinden, variërend van de allerlaagste kitchen maids tot de kokkin, de tuinman, en de uiterst voorname housekeeper (die, dat begrijpt u, allemaal de moord nooit hebben gepleegd).
De meest intrigerende bediende echter heb ik altijd de manservant gevonden. De vrijgezelle mannen die in Agatha Christie’s verhalen in een flat in Londen wonen – en daar hoort haar grote held Hercules Poirot ook bij – hebben zonder uitzondering een persoonlijke bediende die bij ze inwoont. Een man, uiteraard. Meestal een intelligent, innemend persoon die, als hij een keer om zijn mening wordt gevraagd, altijd raak uit de hoek komt. Maar als lezer vraag je je wel af – had zo’n manservant ook nog een eigen leven? Een vrouw, kinderen? Wij kunnen ons hier niets meer bij voorstellen, bij zo’n verschil in status. Het gaat hierbij overigens niet om een verschil in rijkdom. Agatha Christie’s upper class helden zitten meestal op zwart zaad, maar hun manservant is blijkbaar het laatste waar ze op bezuinigen.
Waar ik me ook niets bij kan voorstellen is de mentaliteit van deze sensitivity readers. Wat voor persoon moet je zijn als je zo’n functie uitoefent? Vinden deze mensen het niet fascinerend om je in een totaal andere leefwereld te begeven, in een andere tijd, tussen karakters met een compleet andere mentaliteit? Hoe verschraald moet je zijn als je alles wat aanstootgevend is wil wegpoetsen?
“A little knowledge is a dangerous thing,” is een van de vele boeiende uitspraken van Hercules Poirot, die perfect past bij de mentaliteit van deze deugers, die niet beseffen dat ze heel weinig weten en daardoor heel gevaarlijk kunnen zijn. (Denk aan de gehersenspoelde, losgeslagen jeugd onder Mao tijdens de Culturele Revolutie.)
Wat kan een oubollige ‘Victoriaanse’ schrijfster van detectiveromans de moderne mens nog te vertellen hebben, zullen deze types misschien denken? Heel wat! Agatha Christie is, ondanks haar vooroordelen die typerend waren voor haar tijd, eindeloos interessanter dan wat de gemiddelde moderne intellectueel te melden heeft. Zij had een scherpe kijk op de deugers uit haar eigen tijd, meestal socialisten, die ze nooit opvoert als slechteriken (de socialist is, net als de bediende, nooit de dader!), maar die wel iets essentieels missen: een gevoel van menselijkheid, mededogen. Het zijn types die zich druk maken om het lot van de mensheid, maar niet om het lot van mensen.
Agatha Christie begreep dat in een waarlijk menselijke samenleving wordt gedacht in termen van individuele mensen. “Het geluk van één man en één vrouw is het allerbelangrijkste in de hele wereld,” zegt Hercules Poirot bij zijn allereerste verschijning in 1920. (The Mysterious Affair at Styles)
Dame Agatha had een uitgesproken hekel aan bemoeizuchtige types. Zeker aan opdringerige opvoeders. “Het beste voor een kind, daar ben ik van overtuigd, is om op een gezonde manier te worden verwaarloosd door zijn ouders,” zo laat ze optekenen. Ze gelooft in avontuur, lef, risico’s nemen – en de gevolgen onder ogen zien als het fout gaat. “Er is een Spaans gezegde dat ik altijd mooi heb gevonden,” zegt een van haar karakters. “Neem wat je wil – en betaal de prijs.” (Murder in Retrospect)
Zouden de sensitivity readers weten waar ze het over heeft? Beseffen ze dat er ooit een wereld is geweest waarin vrijheid, verantwoordelijkheid en moed de hoogste waarden waren? Waarin met minachting en medelijden werd neergekeken op mensen die zichzelf als slachtoffer zien en bij elk plaagstootje beginnen te piepen? Of loop ik hopeloos achter, en zijn dergelijke ideeën al lang geleden vermoord?
Deze column is eerder gepubliceerd in De Andere Krant, 2023, nummer 13.
